Ədalət, Hüquq və Demokratiya Partiyasının sədri, deputat, Milli Məclisin Müdafiə, təhlükəsizlik və korrupsiya ilə mübarizə komitəsinin sədrinin müavini Qüdrət Həsənquliyev Musavat.com-a geniş müsahibə verib.

Qeyd edək ki, bu günlərdə Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri Şeyxülislam Allahşükür Paşazadə və bir qrup deputat Özbəkistan Respublikasına səfər edib.

Qüdrət Həsənquliyev və həmkarları Şeyxlülislamla birgə Özbəkistan prezidenti Şavkat Mirziyoyevin təşəbbüsü və dəstəyi ilə keçirilən “İslam - sülh və xeyirxahlıq dinidir” mövzusunda Beynəlxalq Elmi-praktiki Konfransda iştirak ediblər. O, Özbəkistan təəssüratları bölüşüb və son günlərin ən aktual mövzusu olan cərimələrlə bağlı sualları cavablandırıb.

TNS müsahibəni təqdim edir:

- Qüdrət bəy, Milli Məclisin yeni tərkibi haqqında fikriniz, müşahidələriniz necədir?

- Hələ qanunvericiliyin müzakirəsi ilə əlaqədar olaraq cəmi iki iclas keçirilib. Ona görə yekun söz söyləmək çətindir. Amma yeni seçilən millət vəkillərindən də artıq müzakirələrə qatılanlar və səmərəli təklif verənlər var. Əvvəlcədən də onların içərisindən yaxşı mənada şəxsən tanıdığım hazırlıqlı, siyasi baxımdan yetkin insanlar var. Ümid edirəm ki, yeni parlament əvvəlkindən daha uğurlu fəaliyyət göstərər. Hər halda mən bunu arzulayıram.

- Bu günlərdə Türkistan ellərindəydiniz, Özbəkistandan səfərdən qayıtmısınız. Özbəkistandan Azərbaycan necə görünür və bizə münasibət necədir?

- Özbəkistanda Azərbaycana çox böyük hörmət və diqqət var. Bunu konfransın gedişində də rəsmilərin bizə olan münasibətindən hiss etdik. Prezidentin adından Azərbaycan nümayəndə heyəti üçün ayrıca bir ziyafət verildi. Həmçinin prezidentin Şeyxülislama hədiyyəsi təqdim olundu. Biz bilirik ki, torpaqlarımız işğal altında olanda bu səbəbdən Özbəkistan heç vaxt Ermənistanla diplomatik əlaqələr qurmayan bir neçə ölkədən - digərləri qardaş  ölkələr Türkiyə və Pakistan - biri idi. Orada Azərbaycanı çox sevirlər. Azərbaycanlılar da kifayət qədərdir.

Ölkədə böyük bir inkişaf var. Prezident Mirziyoyev müəyyən iqtisadi azadlıqlar verib və bu azadlıqlardan istifadə edirlər. Azərbaycan diasporunun təmsilçiləri ilə də görüşmək imkanımız oldu, həmçinin səfirliyin nümayəndələri ilə, səfirlə görüşdük. Onlar da söylədilər ki, Çin, Sinqapur, Türkiyə Özbəkistanda böyük investisiya layihələri həyata keçirir. O cümlədən Emin Ağalarov Bakıdakı “Sea Breeze”də olduğu kimi, Daşkənddə də böyük layihələri gerçəkləşdirməyə başlayıb. Bakıda mənzil tikintisi ilə bağlı böyük problemlər yaradıldığından, Azərbaycanın tikinti şirkətləri müxtəlif ölkələrə üz tutublar, o cümlədən də Özbəkistana. Süni problemlər səbəbindən keçən illə müqayisədə Azərbaycanda mənzil tikintisi 36 faiz azalıb. Bu da ona gətirir ki, evlərin qiyməti aşağı düşmür və tikinti şirkətlərinin bağlanmasına görə nə qədər insan iş yerlərini itirir, büdcəyə vergi daxilolmaları azalır, tikintiyə bağlı sahələr müflisləşir, maliyyə vəsaitləri xaricə çıxarılır. Azərbaycanlılar Özbəkistana investisiya qoymağa başlayıblar. Şəhərin mərkəzi xeyli abadlaşdırılıb. Özbəkələrin gələcəyi ilə bağlı çox nikbinəm. Əhalisinin də sayı artıq 37 milyona çatıb. Azərbaycan-Özbəkistan iqtisadi, humanitar, mədəni əlaqələri daha da inkişaf edə bilər. Dilimiz də çox oxşardır. Bir az diqqətli olanda onları başa düşmək olur, sözlərin kökü eynidir. Əminəm ki, bir neçə ay özbək dilini məişət səviyyəsində öyrənmək üçün yetərlidir. Məsələn, Şeyx həzrətləri orada ali dini təhsil aldığına görə konfransdakı çıxışını da özbək dilində etdi və iştirakçılar tərəfindən çox isti qarşılandı. Eyni millətik. Buradan da ora təyyarə ilə cəmi 2 saatlıq yoldur, çox yaxındır. Əlaqələri inkişaf etdirmək, genişləndirmək lazımdır. Kimlə görüşürdüksə, onlar da arzularını ifadə edirdilər ki, biz daha yaxın olmalıyıq. Musiqimizi çox sevirlər, səsləndirirlər, demək olar ki, çox oxşardır. Azərbaycana münasibət olduqca yaxşıdır və sözün doğrusu, bu, məni çox sevindirdi.

- İnşallah, Turanın qurulması yaxındadır.

- İnşallah!

- Qüdrət bəy, yeni çağırış parlamentin ilk iclaslarında cərimələrin, cəzaların ardıcıllıqla artırılması cəmiyyətdə birmənalı qarşılanmır. Plenar iclasdakı çıxışlarınızda mövqeyinizi bildirmişdiniz və bu tendensiyanın əleyhinə çıxış etmişdiniz. Bu istiqamətdə daha nələri söyləmək istərdiniz? Vətəndaşların cibinə uyğun olmayan cərimələnmələr sui-istifadələrə, yaxud vəziyyəti gərginləşdirmək üçün fürsət gəzən kənar qüvvələrin hərəkətlənməsinə rəvac verə bilərmi?

- Mən cərimələrin artırılmasının əleyhinə səs verdim. Ona görə ki, mən özüm hüquqşünas olduğumdan cəza siyasətinin fəlsəfəsini başa düşürəm. Görürəm ki, bir tarixçi, yaxud başqa sahə üzrə baza təhsili olan biri durub cəza siyasətindən leksiya oxuyur, dərs verir. Millət vəkilləri gərək son dərəcədə məsuliyyətli ola və dərindən bilmədiyi məsələ ilə bağlı danışmağı özünə rəva bilməyə. Mən özüm hüquqşünasam və ixtisasım məhkəmə, prokurorluq, istintaq ixtisası olub, az da olsa, prokurorluq orqanlarında çalışmışam, 5 il Asiya Universitetində cinayət hüququndan mühazirə oxumuşam. Uzun illər ərzində də Dövlət quruculuğu və hüquq siyasəti komitəsinin üzvü kimi parlamentdə fəaliyyət göstərmişəm. Cinayətkarlığın öyrənilməsi haqqında kriminologiya elmi var. Daxili İşlər Nazirliyinin Polis Akademiyası da səhv etmirəmsə, 2017-ci ildə kriminologiya dərsliyi buraxıb. Yüksək peşəkarlıqla hazırlanmış dərslikdir.

Sualınıza cavab olaraq deyim ki, qanun və cəza insanların həyat tərzinə, onların maliyyə imkanlarına, cəmiyyətdə formalaşmış etik və hüquqi baxışlara uyğun olmalıdır. Bu istiqamətdə bir elmi məqalə belə oxumamış adamlar bəzən deyirlər ki, cinayətkarlığa, hüquq pozuntularına qarşı mübarizəni gücləndirmək üçün cəzanı sərtləşdirmək, cərimələri artırmaq lazımdır. Cəzalar o zaman sərtləşdirilir ki, bunu artıq kriminologiya elmi sübut edib – həmin cinayətlərin sayında birdən-birə çox ciddi artım olur. Məsələn, əvvəl törədilən eyni cinayətin sayı min idisə, sonra artıb 4-5 min olur. Bu zaman dövlət həmin cinayət əməllərinə görə cəzaları sərtləşdirir. Yaxud da cinayətlərin ümumi sayında artım olmur, amma təkrar cinayətlərin sayı çoxalır. Məsələn, min nəfər cinayət törətmiş şəxsin 500-ü təkrar həmin cinayəti törədir. Deməli, artıq təyin olunmuş cəza, yaxud inzibati hüquqpozmadırsa, inzibati tənbeh tədbiri kimi tətbiq olunan cərimə, inzibati həbs yetərli olmayıb. O halda qısa bir müddətdə cəzaları sərtləşdirməklə cinayəti səngitmək lazımdır. Amma bunun ardınca cinayəti doğuran səbəb və şərait öyrənilməli, aradan qaldırılmalıdır. Çünki insanlar ağır şərtlərə belə çox tez öyrəşirlər. Orta əsrlərdə İngiltərədə oğurluq cinayətləri artdığından kral oğruların əllərinin meydanda kəsilməsini əmr edir. Bir müddət oğurluq cinayətlərinin sayı azalır, amma az sonra oğrular meydana çox adam toplanmasından istifadə edib elə orada insanların cibinə girirlərmiş.

Cinayətkarlıqla effektli mübarizə cəzaların sərtləşdirilməsində yox, uğurlu sosial siyasətdə və hüquq pozuntusuna görə məsuliyyətin labüdlüyünün təmin edilməsindədir. Hüquq elmi bunu öyrədir. Sərt cəza təkcə ona məruz qalanın yox, həm də onu tətbiq edənin psixologiyasına, mənəvi dünyagörüşünə, davranışına mənfi təsir göstərir, cəmiyyəti qəddarlaşdırır, insan ləyaqətinin və azadlığının dəyərini azaldır. Kriminologiya elmi sübut edir ki, insanların yalnız 20%-i cəza təhdidindən qorxaraq cinayət törətmir. Digərləri qanunları pozmağı öz ləyaqətlərinə sığışdırmırlar, çünki cinayət əməlini anti-əxlaqi hesab edirlər.

- Anlaşılan budur ki, qanunun işlək olacağına əminliyiniz yoxdur...

- Orta əsrlərdə çox sərt cəzalar var idi. Məsələn, insanları ata bağlamaqla dartıb parçalayırdılar, əlini, ayağını, başını kəsirdilər, yaxud qamçı ilə döyürdülər, daş-qalaq edirdilər. Bu tipli ağır cəzalar niyə yığışdırıldı? Ona görə ki, sərt cəzalar cəmiyyəti qəddarlaşdırır. Sonradan da qəddarlaşmış cəmiyyətdə hamı bunun əziyyətini çəkir. Ona görə sivil dünya orta əsr cəzalarından, ölüm cəzasından imtina etdi. Ağır cəzalar yalnız insanlıq, dövlət və şəxsiyyət əleyhinə törədilən xüsusilə ağır cinayətlərə görə tətbiq olunmalıdır. 

10 fevral 2017-ci ildə Prezident “cəza siyasətinin humanistləşdirilməsi və cəmiyyətdən təcridetmə ilə əlaqədar olmayan alternativ cəza və prosessual məcburiyyət tədbirlərinin genişləndirilməsi barədə” Sərəncam imzaladı. 20 oktyabr 2017-ci ildə Cinayət Məcəlləsinə əlavə dəyişikliklər edildi, bəzi cinayətlər dekriminallaşdırıldı, bəzi cinayətlərə görə alternativ cəza nəzərdə tutuldu, bəzi cinayət əməllərinə görə cəzalar yüngülləşdirildi. O zaman bunu alqışlayanlar indi eyni müvəffəqiyyətlə cəzaların sərtləşdirilməsinin zəruriliyindən danışırlar. Keçən dövr ərzində sistemli şəkildə cəzalar sərtləşdirilib və inzibati hüqupozmalara görə cərimələr artırılıb. Mən bunun səbəbini onda görürəm ki, biz qanunvericiliklə yanlış olaraq istintaq orqanlarına və inzibati qaydada cərimə tətbiq edən orqanlara imkan yaratdıq ki, onlar topladıqları pulun 25%-ni özlərinin maaşlarının artırılmasına, maddi-texniki bazalarının yaxşılaşdırılmasına  sərf etsin. Mən o zaman bunun da yanlış olduğunu söyləmişdim.