“Ümumi təhsil müəssisələrinin növlər üzrə Meyarları”nda dəyişiklik edilib. Ötən gün Baş nazir Əli Əsədov bununla bağlı qərar imzalayıb. Qərara əsasən, həssas qrupdan olan uşaqların məktəbə qəbul qaydalarında bir sıra dəyişikliklər olacaq.

Mövzu ilə bağlı TNS-ə danışan təhsil məsələləri üzrə mütəxəssis Kamran Əsədov bildirib ki, “Ümumi təhsil müəssisələrinin növlər üzrə Meyarları”nda edilən son dəyişikliklər təhsil bərabərliyinin təmin olunması və sosial inklüzivliyin gücləndirilməsi istiqamətində mühüm addımdır: “Bu qərar sosial həssas qruplara aid uşaqların ümumi təhsil müəssisələrinə çıxışını asanlaşdırmaqla onların cəmiyyətə inteqrasiyasını təmin etmək məqsədi daşıyır.

Baş nazir Əli Əsədovun imzaladığı qərara əsasən, sağlam təhsilalanların məktəbə qəbul meyarları dəyişdirilib və sosial həssas kateqoriyalara aid olan uşaqlar üçün əlavə imkanlar yaradılıb. Buraya ünvanlı dövlət sosial yardımı alan ailələrin uşaqları, valideynlərini itirmiş, valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqlar, həmçinin əlilliyi olan, işsiz və ya əmək pensiyası yaşına çatmış valideynlərin övladları daxildir. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatlarına görə, 2023-cü ildə Azərbaycanda 127.000-dən çox şəxs əlilliyi olan kimi qeydiyyata alınıb, 400.000-dən çox şəxs isə ünvanlı dövlət sosial yardımı alıb. Bu rəqəmlər belə kateqoriyalara aid olan ailələrin və uşaqların sayının əhəmiyyətli olduğunu və onların təhsil hüquqlarının təmin edilməsinin cəmiyyətin sosial rifahına birbaşa təsir etdiyini göstərir”.

Kamran Əsədov deyib ki, qərarın müsbət tərəflərindən biri sosial həssas qruplara aid uşaqların təhsil hüquqlarının qorunmasına istiqamətlənmiş xüsusi mexanizmlərin yaradılmasıdır: “Bu, cəmiyyətin ən zəif təbəqələrinin hüquqlarını təmin etməklə bərabər, onların gələcəkdə daha yaxşı həyat şəraiti qurması üçün təməl yaradır. Sosial-iqtisadi çətinliklərlə üzləşən ailələr üçün uşaqlarının təhsil xərclərinin azaldılması və ya təhsil müəssisələrinə qəbulunun asanlaşdırılması onların təhsil sistemində daha fəal iştirakına səbəb ola bilər. Bu dəyişikliklər həmçinin dövlətin sosial siyasətinin əsas məqsədlərindən biri olan təhsil inklüzivliyini gücləndirir. Bu, xüsusilə valideynlərini itirmiş və ya himayəsiz qalan uşaqlar üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycanda bu kateqoriyaya aid təxminən 10.000 uşaq var və onların təhsil hüquqlarının təmin edilməsi, həm psixoloji, həm də sosial adaptasiya baxımından vacibdir. Eyni zamanda, əlilliyi olan valideynlərin uşaqları üçün yaradılan imkanlar onların cəmiyyətə tam inteqrasiyasını və bərabər təhsil hüquqlarını təmin edir”.

Mütəxəssis qeyd edib ki, prosesin müsbət tərəfləri ilə yanaşı, bu dəyişikliklər həm nəzəri, həm də praktiki baxımdan dərin təhlil tələb edir: “Bu dəyişikliklərin həyata keçirilməsi müəyyən problemlərlə də müşayiət oluna bilər.

Burada həm qanunvericiliyə istinadən məsələnin hüquqi çərçivəsi, həm də beynəlxalq təcrübə ilə müqayisəli analiz vacibdir.

İlk növbədə, administrativ yükün artması və bu kateqoriyalara aid olan uşaqların müəyyənləşdirilməsi prosesi çətinliklər yarada bilər. Müvafiq sənədlərin toplanması, təsdiqlənməsi və sistemin şəffaf işləməsi vacibdir, əks halda, sui-istifadə halları ilə qarşılaşmaq mümkündür. Bundan əlavə, məktəblərin resurs çatışmazlığı problemi bu siyasətin effektiv tətbiqinə mane ola bilər. Azərbaycanın bəzi regionlarında məktəb infrastrukturu zəifdir və müəllim çatışmazlığı müşahidə olunur. Sosial həssas qruplardan olan uşaqların məktəblərə qəbulu ilə bu problemlərin daha da dərinləşməsi mümkündür.

Dünya təcrübəsinə nəzər saldıqda, bir çox inkişaf etmiş ölkələrdə sosial həssas qrupların təhsil hüquqlarının təmin edilməsi üçün xüsusi mexanizmlər mövcuddur. Məsələn, Kanadada yerli icmaların iqtisadi və sosial vəziyyətini nəzərə alan təhsil proqramları həyata keçirilir. Sosial dəstək sistemləri tam rəqəmsallaşdırılıb ki, bu da bürokratik maneələri azaldır. Estoniyada isə inklüziv təhsilə xüsusi diqqət yetirilir və bu kateqoriyalara aid uşaqlar üçün əlavə dəstək proqramları tətbiq olunur. Finlandiyada sosial rifah sistemi uşaqların məktəbəqədər təhsilindən başlayaraq onların bütün təhsil müddətində bərabər imkanlarla təmin edilməsinə yönəlib”.

Kamran Əsədovun fikrincə, Azərbaycan qeyd olunan təcrübələrdən faydalana bilər: “İlk növbədə, qərarın icrasının effektivliyini təmin etmək üçün rəqəmsal platformalar yaradılmalı və uşaqların qeydiyyatı, ehtiyaclarının təhlili avtomatlaşdırılmalıdır. Məktəblərdə sosial həssas qruplardan olan uşaqlar üçün fərdi yanaşma və əlavə dəstək proqramlarının həyata keçirilməsi də vacibdir. Bu, yalnız maddi dəstəyi deyil, həm də psixoloji və pedaqoji dəstəyi əhatə etməlidir.

Yəni, bu qərarın tam effekt verməsi üçün mexanizmlərin şəffaflığı, resursların bərabər paylanması və məktəblərin maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi vacibdir. Təhsil sahəsində inklüzivlik yalnız sosial siyasətin bir hissəsi deyil, həm də ölkənin uzunmüddətli iqtisadi və sosial inkişafı üçün əsas şərtdir. Bu siyasət müvafiq icra mexanizmləri ilə dəstəklənərsə, Azərbaycanda təhsil bərabərliyinin gücləndirilməsi və sosial rifahın artırılmasında mühüm rol oynaya bilər”.

Aygün